Κρήτη

 Το νησί, η Σαμαριά, η Κνωσσός, η Φαιστός, η Γόρτυνα και το κλίμα μας

Η Κρήτη είναι το μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και το πέμπτο μεγαλύτερο στη Μεσόγειο, με έκταση περίπου 8.261 τετραγωνικών χλμ. Το μήκος της είναι 260 χλμ, ενώ το μέγιστο πλάτος της είναι 60 χλμ και το ελάχιστο είναι 12 χλμ. Το μήκος της ακτογραμμής της είναι περίπου 1046 χλμ.  Διαιρείται σε τέσσερις νομούς, των Χανίων, Ρεθύμνου,  Ηρακλείου και Λασιθίου. Τα μικρά νησιά Γαύδοςαπέναντι από τα Σφακιά, η Χρυσή ή Γαιδουρονήσι ή Καλντερονήσι απέναντι από την Ιεράπετρα και τα Κουφονήσια στη νοτιοανατολική γωνία του κύριου νησιού υπάγωνται στη Κρήτη.

Η Γαύδος φαίνεται από την ακτή του Φραγκοκάστελλου. Αναχωρούν για εκεί συχνά δρομολόγια από τη Χώρα Σφακίων. Ορισμένοι ιστορικοί μελετητές ταυτίζουν τη Γαύδο με το νησί της Καλυψώς, στον  Όμηρο, όπου ο Οδυσσέας ναυάγησε και κρατήθηκε αιχμάλωτος για επτά συναπτά έτη. Στους βιβλικούς χρόνους η Γαύδος αναφέρεται ως Καλύδος από τους Αποστόλους ενώ οι  Ρωμαίοι την αποκαλούσαν Γαύδο. Καθόλη τη διάρκεια της Ενετικής κατοχής ήταν γνωστή ως Γκότζο. Κατά την τουρκικήκυριαρχία σε μια από τις κορυφές του νησιού (325 μέτρα) και πάνω σε πύργο ύψους 15 μέτρων υπήρχε φάρος που βομβαρδίστηκε αργότερα κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου.

Η Κρήτη είναι ακρετά ορεινή. Τα τρία υψηλότερα βουνά είναι ο Ψηλορείτης, τα Λευκά Όρη και η Δίκτη, με υψόμετρα 2.456, 2.453 και 2.148 μέτρων αντίστοιχα. Στην πράξη, τα βουνά χωρίζουν το νησί σε βόρειο και νότιο μέρος, δημιουργώντας πολυάριθμα βαθιά και θεαματικά φαράγγια.

Το πιό μακρύ είναι το φαράγγι της Σαμαριάς, γνωστό και ως Φάραγκας. Η Σαμαριά πήρε το όνομα της απο ένα εγκαταλειμμένο χωριό στη μέση του φαραγγιού. Προέρχεται από το Οσσία Μαρία, τη βυζαντινή εκκλησία του 14^ου αιώνα του χωριού, αφιερώμένη στην Αγία Μαρία της Αιγύπτου. Το φαράγγι βρίσκεται νότια της πόλης των Χανίων μεταξύ των βουνών Λευκά Όρη και Βολικάς. Το μήκος του φθάνει τα 18 χλμ, από το χωριό Ομαλός σε υψόμετρο 1.250 μέτρων, μέχρι την παραθαλάσσια Αγία Ρούμελη.

Το πλάτος του ποικίλλει από 3 μέτρα, στις "Σιδερόπορτες", εώς 40 μέτρα, ενώ το ύψος του φθάνει μέχρι  τα 600 μέτρα. Το 1962 το χωριό Σαμαριά εγκαταλείφθηκε και το φαράγγι ανακυρήχθηκε σε εθνικό πάρκο, προκειμένου να προστατευθούν τα Κρι-Κρι (κρητική αίγα) και η χλωρίδα της περιοχής. Παίρνει περίπου έξι ώρες για να διασχιστεί από Βορρά πρός Νότο. Η πεζοπορία επιτρέπεται μόνο μεταξύ Μαϊου-Οκτωβρίου, ανάλογα με τις βροχοπτώσεις το χειμώνα και την άνοιξη, καθώς στο παρελθόν ο ποταμός του φαράγγιου έχει αποδειχθεί επικίνδυνος.

Ένα φυσικό εγκάρσιο πέρασμα μεταξύ των βουνών συνδέει τις κύριες κοιλάδες της Κρήτης. Στην αρχαιότητα, αυτό το πέρασμα θεωρείτο ως κέντρο της Μινωϊκής Κρήτης και κατά μήκος του επιλέχτηκαν τοποθεσίες για την κατασκευή των αρχαίων πόλεων Κνωσσός, Φαιστός και Γόρτυς.

Η Κνωσσός είναι το παλάτι  του Βασιλιά Μίνωα.  Βρίσκεται σχεδόν 5 χλμ ανατολικά του Ηρακλείου και καλύπτει μια έκταση περίπου 15 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η Κνωσσός είναι το πρώτο σημαντικό Μινωϊκό παλάτι της Κρήτης. Βρίσκεται στο λόφο Κεφαλάμεταξύ των δύο ποταμών Βλιχίας και Καίρατος. Η περιοχή επιλέχτηκε για τη στρατηγική θέση της και για τα φυσικά πλεονεκτήματα που είχε. Το πρώτο παλάτι χτίστηκε το 2000 Π.Χ. αλλά ένας σεισμός στα τέλη του 1600 π.Χ. προκάλεσε τη ολική καταστροφή του. Οι Μίνωες το επανοικοδόμησαν πάλι κάπου μεταξύ 1600-1550 π.Χ. Εντούτοις, ένας άλλος σεισμός που προκλήθηκε πιθανώς από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας (Σαντορίνη) κατέστρεψε το παλάτι ακόμα μια φορά το 1500 π.Χ.

Αποκαταστάθηκε πάλι και χρησιμοποιηθηκε από την Αχαϊκή μοναρχία περίπου το 1450-1400 π.Χ. Οι Αχαιοί έφεραν νέα έθιμα στους ανθρώπους της Κνωσσού. Έχουν παρατηρηθεί διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι θάβονταν ως τότε, καθώς όπλα φτιαγμένα από χαλκό βρέθηκαν στους τάφους. Ήταν περίπου το 1300 π.Χ. όταν το παλάτι καταστράφηκε, αυτή τη φορά από μια πυρκαγιά, που άρχισε  στις αποθήκες εμπορευμάτων. Το παλάτι δεν αποκαταστάθηκε ξανά μέχρι την ανακάλυψή του το 1900 μ.Χ. από τον Αρθουρ Έβανς. Η αρχαιολογική περιοχή της Κνωσσού διαιρείται σε δύο μέρη. Στην ανατολική πλευρά οι επισκέπτες μπορούν να δουν τα εργαστήρια και τις αποθήκες εμπορευμάτων της Μινωϊκής περιόδου και να περάσουν έπειτα στη δυτική πλευρά, όπου βρίσκονται τα θρησκευτικά και βασιλικά δωμάτια και να θαυμάσουν το δωμάτιο του θρόνου.

Η Φαιστός είναι το δεύτερο σημαντικότερο Μινωϊκό παλάτι. Είναι τοποθετημένο 63 χλμ νοτιοδυτικά απο το Ηράκλειο. Η Φαιστός είναι πιθανότατα το παλάτι του Ροθαμάνθη, αδελφού του βασιλιά Μίνωα. Το παλάτι χτίστηκε δύο φορές. Το πρώτο παλάτι κατασκευάστηκε το 1900 π.Χ. αλλά ένας σεισμός στα τέλη του 1700 π.Χ. το κατέστρεψε. Το 1650 π.Χ. ένα μεγαλοπρεπέστερο παλάτι χτίστηκε στη θέση του. Εντούτοις, ούτε αυτό άντεξε τον σεισμό που προκλήθηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας το 1500 π.Χ. Γενικά, τα νέα παλάτια οικοδομούνταν πάνω στα ερείπια των προγενέστερων, πάντα μεγαλύτερα και καλύτερα.  Η Φαιστός αποτελεί άριστο παράδειγμα των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν για να κατασκευαστούν Κρητικά παλάτια και κοινωνίες. Είναι προφανές ότι στην αρχαία Κρήτη η οικονομία ήταν άρητα δεμένη με τη θρησκεία σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής των κατοίκων της.

Το παλάτι της Γόρτυνας ή Γορτίνα ή Κόρτυς βρίσκεται στο οροπέδιο της Μεσσαράς. Στην ελληνική μυθολογία αναφέρεται ως Ελλοτής, Λάρισα και Κριμνία. Ο Όμηρος στην Ηλιάδα αναφέρεται στην πόλη ως Γόρτυς. Κατά τη διάρκεια των κλασσικών ετών η πόλη ήταν αρκετά ισχυρή ωστε να μπορεί να επιλέξει είτε να γίνει σύμμαχος με την Κνωσσό ή να πάει εναντίων της για την κυριαρχία της Κρήτης. Όταν οι Ρωμαίοι εισέβαλαν στο νησί, οι άνθρωποι της Γορτίνας συμμάχησαν μαζί τους. Έτσι, ήταν η μόνη πόλη που δεν κατέστρεψαν, σε αντίθεση με τη Κνωσσό και τη Φαιστό. Η Γόρτυς έγινε η πιό προεξέχουσα πόλη της Κρήτης, όντας η πρωτεύουσα του νησιού στη ρωμαϊκή περίοδο. Ήταν επίσης η πρώτη πόλη στην Κρήτη που έγινε χριστιανική. Η ανοδική πορεία της συνεχίστηκε έως ότου η Κρήτη κατακτήθηκε από τους Αραβες το 863 μ.Χ. Αργότερα, κατά τη διάρκεια της Ενετικής κυριαρχίας, εγκαταλείφθηκε. 

Μια ανακάλυψη που βοηθά να καταλάβουμε αυτή τη κοινωνία είναι αυτή των Γόρτιων Νόμων. Στις ανασκαφές ανακαλύφθηκε μια επιγραφή νομικού περιεχομένου, χαραγμένη σε τοίχο ύψους 1,72 μέτρων στην αρχαία πόλη. Θεωρείται ότι κατασκευάστηκε γύρω στον 5^ο αιώνα π.Χ. Οι Νόμοι της Γόρτυνας δίνουν μια σαφή εικόνα του τρόπου που λειτουργούσε αυτή η κοινωνία. Δύο μέρη είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα. Το πρώτο είναι ότι οι σκλάβοι της Γορτίνας μπορούσαν να αποκτήσουν κάποια ιδιοκτησία, υπό ορισμένες συνθήκες, αντίθετα άπ'ότι ίσχυε σε άλλες αρχαίες πόλεις της Ελλάδας. Το δεύτερο σημείο αφορά στις γυναίκες, που είχαν περισσότερα προνόμια από άλλες Ελληνικές πόλεις. Μπορούσαν να έχουν και να πουλούν ιδιοκτησία, να αποφασίζουν εάν θέλουν ή όχι να παντρευτούν και να παρευρίσκονται στο δικαστήριο χωρίς να πρέπει να αντιπροσωπευθούν από κάποιον άλλο, δικαίωματα που ούτε οι γυναίκες της Αθήνας δεν είχαν. 

Το κρητικό κλίμα θεωρείται ως ένα από τα υγιέστερα και ηπιότερα της νότιας Ευρώπης, γιατί δεν έχει μεγάλες διακυμάνσεις στη θερμοκρασία κατά τη διάρκεια της αλλαγής των εποχών. Θεωρείται  εξαιρετικά σπάνιο να χιονίσει στα πεδινά. Στο Φραγκοκάστελο έχει στρωθεί το χιόνι δυό φορές τα τελευταία εκατό περίπου χρόνια, αλλά και οι δυο ήταν τα τελευταία 10 χρόνια. Εντούτοις, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού γενικά το κλίμα μπορεί να γίνει αρκετά θερμό στο νησί, λόγω της αλληλεπίδρασης του βουνού με  τα φαράγγια και την θάλασσα. 

Η Κρήτη έχει αναδείξει πολλές σημαντικές προσωπικότητες. Μερικές απο αυτές είναι ο Ελ Γκρέκο, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, και ο Νικόλαος Καζαντζάκης.